Stari snimak satire hrvatskog nacionalizma kruži srpskim društvenim mrežama mimo konteksta
- Objavljeno 17. januara 2024. u 15:10
- Za čitanje potrebno 10 minuta
- Od: Marion DAUTRY, AFP Beograd
Copyright © AFP 2017-2024. Za svaku vrstu komercijalne upotrebe ovog sadržaja potrebna je pretplata. Kliknite ovde za više informacija.
"Kako Hrvati uče svoju decu," piše u naslovu snimka koji je u poruci za AFP Činjenice poslao čitalac u krajem decembra 2023. Snimak, crtani film, prikazuje kako jedan čovek tera pacove iz srednjovekovnog grada svirajući na čarobnoj fruli. Glas na hrvatskom objašnjava da su pacovi postali "prava napast", da su "maltretirali i proganjali ljude" i krali "hranu, odeću, traktore". Grad se zove Knin, stoga se razume da pacovi predstavljaju Srbe koji su proterani iz Krajine hrvatskom vojnom operacijom "Oluja" 1995. godine u završnici ratova koji su pratili raspad Jugoslavije devedesetih godina prošlog veka.
Snimak je objavljen u januaru 2022. na Fejsbuku i pogledan preko 50.000 puta, ali je deljen i dalje u januaru 2024. Ispod objave korisnici ostavljaju komentare podrške Srbima ili Hrvatima. "Predivno, edukativno. Po meni premekano, previše je štakora prošlo nekažnjeno," komentarisao je korisnik iz Hrvatske. U mnogim komentarima se traži osveta. "Duvaće oluja i u suprotnom smeru," napisao je korisnik iz Srbije 4. januara 2024. "Moramo I mi nesto tako o hrvatima da napravimo imamo I previse materijala (...) pa neka i njihova deca vide kakvi su im bili preci i na cemu se zasniva njihova zemlja," dodala je druga dan kasnije.
Snimak je opet objavljen na istoj stranici na Fejsbuku 29. decembra 2023. i pogledan je preko 2.500 za dve nedelje.
Sećanje na operaciju Oluja, koja se u Hrvatskoj slavi kao poslednji veliki poduhvat "Domovinskog rata" u kome se država ocepila od Jugoslavije, je dijametralno suprotno u dve susedne zemlje skoro 30 godina nakon njenog završetka (link arhiviran ovde). Prema izveštaju iz 2001. sa spiskom imena žrtava koji je objavio Hrvatski helsinški odbor za ljudska prava, 667 srpskih civila je ubijeno ili nestalo tokom i nakon Operacije Oluja (arhivirano ovde). "Prema nalazima Međunarodnog suda pravde (MSP), izveštaja UN tela i lokalnih nevladinih organizacija, operacija 'Oluja' je dovela do raseljavanja preko 200.000 Srba" iz Krajine, podsetio je 2015. Fond za humanitarno pravo (arhivirano ovde). Srbija tvrdi da je ubijeno 1.700 ljudi, a da se 700 i dalje vodi kao nestalo. Organizacije za ljudska prava i stručnjaci u Hrvatskoj kritikovali su nedostatak informacija o žrtvama rata i rasprostranjenost nacionalističkih diskursa (arhivirano ovde i ovde).
Snimak koji kruži društvenim mrežama, međutim, nije deo obrazovnog plana za "učenje dece" o ratu, već politička satira koju je napravio nalog fokusiran na kritiku hrvatske politike i nacionalizma.
Pretraga na društvenim mrežama pokazala je da je snimak uz tvrdnju da je reč o edukativnom sadržaju za decu već deljen 2021. godine, na primer ovde i ovde na Fejsbuku. Logo Tiktoka i ime naloga koji se vidi na snimku doveli su do ovog posta objavljenog na toj društvenoj mreži 19. decembra 2021. "Jel ovo neka uvreda za Srbe ili...," pitao je jedan korisnik u komentarima. "Nego šta je????" odgovorila korisnica TikToka koja je postavila snimak na tom nalogu.
Pretraga po ključnim rečima ograničena na 2021. dovela je do članaka organizacija za proveru činjenica poput Raskrikavanja u Srbiji i Raskrinkavanja u Crnoj Gori (arhivirano ovde i ovde). Snimak je tada cirkulisao na srpskim portalima, televiziji i u tabloidima, bez konteksta o njegovom poreklu ili autoru. Predstavnici vlasti tražili su reakciju Nemačke, a tabloidi su osudili Evropsku uniju zbog njenog "ćutanja". Aktivista Vladan Đukanović je objavio na Eksu ceo niz o reakcijama srpskih medija i tabloida o ovom snimku (arhivirano ovde). Na televiziji Pink je Vojislav Šešelj, osuđen za zločine protiv čovječnosti počinjene nad Hrvatima tokom ratova devedesetih, pozvan da prokomentariše snimak, koji je voditeljka pogrešno predstavila kao "deo crtanog filma namenjen deci" koji "puštaju deci pred spavanje".
Crtać nije namenjen deci
Kratki video, međutim, nije hrvatski crtani film za decu, već manipulacija starog Diznijevog kratkog filma u satirične svrhe. Ukoliko izuzmemo hrvatski glas, snimak se može prepoznati kao deo popularne bajke koju su ovekovečila braća Grim "Čarobni frulaš" (link arhiviran ovde), u kojoj čovek pomoću magične frule tera pacove iz grada Hamelina, a kasnije i svu decu kada stanovnici odbiju da mu plate kao što su obećali.
Obrnuta pretraga slika i potraga za crtanim filmom koji prikazuje priču o frulašu pokazali su da je snimak preuzet iz Diznijeve adaptacije iz 1933. kao deo serije Sili simfoniz (na engleskom: "Silly Symphonies"). U izmenjenoj verziji je dodat glas na hrvatskom, ime grada Hamelin promenjeno je u "Knin" kao referenca na uporište hrvatskih Srbia u Krajini tokom rata, a sir je zamenjen traktorom, koji je simbol egzodusa Srba iz Krajine 1995. godine (arhivirano ovde).
U izmenjenoj verziji frulaš svira uvod pesme "Anica – Kninska kraljica" hrvatskog nacionalističkog pevača Marka Perkovića Tompsona koji, između ostalog, u njoj peva "Zapalit ću dva, tri srpska štaba; Da ja nisam dolazio džaba".
Pacovi, koji bi trebalo da predstavljaju Srbe iz tadašnje većinski srpske Krajine u Hrvatskoj, pevaju "svoju najdražu pjesmu", kaže narator pre nego što otpočne pesma "Šta se ono na Dinari sjaji" posvećenu srpskom četničkom vojvodi Momčilu Đujiću. Hrvatska je zatražila Đujićevo izručenje od SAD-a 1999. godine zbog "sumnje da je počinio ratne zločine protiv civilnog stanovništva i ratne zločine protiv ratnih zarobljenika" u Hrvatskoj tokom Drugog svetskog rata, preneo je tada AFP. Đujić je iste godine preminuo. Ta pesma je privukla pažnju u Hrvatskoj 2015. godine kada je snimak srpskih sveštenika koji je pevaju – uključujući tadašnjeg mitropolita zagrebačko-ljubljanskog, a sada patrijarha Srpske pravoslavne crkve Porfirija – objavljen kao skandalozan u hrvatskim medijima (arhivirano ovde). Čini se da je taj snimak korišćen za ilustraciju pevanja pacova u izmenjenom snimku Čarobnog frulaša.
AFP nije našao nikakav dokaz da je taj izmenjeni crtani film ikad pušten za decu na hrvatskoj televiziji ili predstavljen kao originalni hrvatski crtać namenjen deci.
Politička satira
Dok su neki od srpskih medija koji su objavili snimak sakrili potpis "Pretjerivač" napisan sa desne strane snimka, znak je i dalje bio vidljiv na mnogim objavama i skrinšotovima. Vidljiv je i u objavama koje su se pojavile na Fejsbuku 2022. i 2023. godine. To pokazuje da je izmenjeni video poreklom sa poznate hrvatske satirične stranice.
Pretraga reči "Pretjerivač" na društvenim mrežama dovela je do TikTok naloga na kojem je snimak objavljen 3. aprila 2022. godine, uz natpis "Tik toče ne miči pls" (arhivirano ovde), što zvuči kao referenca na činjenicu da je video ranije uklonjen sa naloga na drugim društvenim mrežama, a nalozi pod nazivom Pretjerivač su suspendovani ili blokirani, kao što je pomenuto u ranijim člancima Raskrikavanja u Srbiji i Raskrinkavanja u Crnoj Gori.
Pretraga je pokazala da je postojao nalog na Tviteru (sadašnji "X") o kojem su korisnici znali i pričali, ali je u međuvremenu izbrisan. Nalog na Jutjubu je takođe suspendovan. Na Fejsbuku, pretraga za "Pretjerivač" je dovela do stranice o fudbalskom timu iz Splita i o politici na kojoj su komentari u mimovima. Posledna objava je postavljena u avgustu 2023. godine. Slika naloga na Tiktoku je ista kao ona objavjjena na Fejsbuku na toj stranici 2018. godine. Druga stranica pominjana u člancima iz 2021, "Pretjerivač Originalni", nije više dostupna.
Pretraga na Guglu za "Pretjerivač" dovela je do mnoštva članaka u hrvatskim medijima u kojim je stranica na Fejsbuku opisana kao satirična. Rezultati pokazuju da je nalog Pretjerivač na društvenim mrežama godinama bio izvor satire i mimova o hrvatskoj politici i fudbalu (2018, 2021, 2023).
U ovom članku iz 2017. o menadžeru zagrebačkog Dinama Zdravka Mamića je, na primer, pominjan "FB satiričar poznat pod pseudonimom 'Pretjerivač'" dok u ovom članku piše da je reč o "vjerojatno najpopularnijim hrvatskim satiričnim stranicama" zajedno sa stranicom "Di su pare". Parodija sa ove stranice pominje se i u ovom članku iz 2017. o snimku video igre Super Mario koji je izmenjen da bi se ismejao pokušaj hrvatskog tajkuna i tadašnjeg vlasnika Agrokora Ivice Todorića izbegne pravosudne procese. Na sajtu Index.hr piše, u izveštaju o reakcijama u srpskim medijima na crtani film 2021. godine, da je Pretjerivač "poznata satirična stranica iz Hrvatske koja se često bavi najosjetljivijim temama i kroz brutalan humor ismijava stvarnost".
"Stranica je to koja je ismijavala pojave u Hrvatskoj, pa kad je riječ i o nacionalizmu," napisao je tada Index.
Pregled snimaka koji su objavljeni na Tiktok nalogu Pretjerivača -- na kojem nije ništa objavljeno od 24. oktobra 2022. -- pokazuje da cilja uglavnom na hrvatske političare i politiku, ismeva Marka Perkovića Thomsona, hrvatski fudbal i srpski nacionalizam.
AFP je pokušao da stupi u kontakt sa osobom koja stoji iza snimka i naloga Pretjerivač, ali nije dobio odgovor do trenutka objavljivanja ovog članka.
Suočavanje sa prošlošću u Hrvatskoj
Suočavanje sa činjenicama i događajima iz ratova devedesetih u državama bivše Jugoslavije ostaje nezavršen i težak proces u čitavom regionu (arhivirano ovde). "Neuspeh da se u potpunosti suočava sa ratnim zločinima i osnovnim uzrocima sukoba 1990-ih i dalje ima razorne posledice po poštovanje ljudskih prava, vladavinu prava i socijalnu koheziju u regionu," izjavila je Dunja Mijatović, komesarka Saveta Evrope za ljudska prava, u novembru 2023. (arhivirano ovde) prilikom predstavljanja izveštaja Saveta Evrope "Suočavanje s prošlošću za bolju budućnost" (arhivirano ovde).
Hrvatski sabor usvojio je 2000. "Deklaraciju o Domovinskom ratu" u kojoj se, između ostalog, navodi da "su pobjedom u Domovinskom ratu (1991.–1995.) hrvatski narod i građani potvrdili svoju odlučnost i spremnost za uspostavu i očuvanje Republike Hrvatske kao samostalne i nezavisne suverene i demokratske države" i da je "Republika Hrvatska vodila pravedan i legitiman, obrambeni i osloboditeljski, a ne agresivni i osvajački rat prema bilo kome u kojem je branila svoj teritorij od velikosrpske agresije unutar međunarodno priznatih granica". Udruženja veterana su više puta tražila da se Deklaracija pretvori u zakonsku obavezu i da se njeno "prekršenje" kazni na sudu. Neki su tražili i da ona bude osnova kako se o tom periodu uči u školi, a posebno u nastavi učenika srpske manjine.
"Deklaracija se može okarakterizirati kao oblik institucionalizicije povijesnog sjećanja koja se oblikuju uglavnom putem političkih gesti u znak obilježavanja kolektivnih traumatičnih događaja," napisala je 2023. realizatorka programa u Inicijativi mladih za ljudska prava (YIHR) Senna Šimek u diplomskom radu o "Stvaranju mitologema o Domovinskom ratu u razdoblju 2000.-2020." (arhivirano ovde).
Vesna Teršelič, direktorka hrvatske nevladine organizacije Documente - Centar za suočavanje s prošlošću, rekla je u telefonskom razgovoru za AFP Činjenice 15. januara 2024. da je Deklaracija "dominantna interpretacija" u zemlji kada je reč o raspravi o ratu devedesetih i da ona "sve pojednostavljuje" i "ne uključuje interpretaciju i narative manjina." Ona je kao "zabrinjavajući" primer "smanjivanja prostora" za diskusiju o tim događajima (link arhiviran ovde), uprkos kontinuiranom radu novinara, naučnika i aktivista, istakla povlačenje u novembru 2023. udžbenika istorije koji se bavi temom rata.
U istraživanju koje je YIHR Hrvatska objavila 2022. godine o znanju mladih u Hrvatskoj o ratu je pokazano da "većina ispitanika nije upoznata s većinom navedenih ratnih zločina" koji su (u tom slučaju) počinile hrvatske snage (arhivirano ovde). "Najviše ispitanika, gotovo 57% čulo je za ubijanje civila za vrijeme vojne operacije Bljesak, a svaki drugi čuo je za ubojstvo članova obitelji Zec. Nešto manje od polovice svjesno je ratnih zločina nakon Oluje, a za ostale ratne zločine poput Medačkog džepa, masakra u Ahmićima i Lore većina ispitanika nije čula" (arhivirano ovde).
Videli ste sumnjivu informaciju na društvenim mrežama?
Kontaktirajte nas
