Dostupni naučni podaci ne podržavaju čekanje jednog sata da se preseče pupčana vrpca

Tekst pripisan "Kirilu Repjewu" već godinama kruži na društvenim mrežama na nekoliko jezika, uključujući i srpski na kome je objavljen u novembru 2023. na Fejsbuku u postovima koji su podeljeni nekoliko stotina puta, na Eksu (bivši Tviter) i na VK-u. Isti tekst je objavljen na engleskom na Eksu 3. novembra 2023. i podeljen na hiljade puta. Cirkulisao je i 2020. na holandskom, francuskom i italjanskom, i 2016. na nemačkom.

U tekstu se netačno tvrdi da "pupčanu vrpcu NE treba preseći 1 SAT NAKON POROĐAJA" i da je lekari namerno seku prerano kako novorođenče ne bi "imalo dovoljno krvi" i kako bi mu "uskratili" njegov "prirodni imunitet".

AFP je još 2020. godine razobličio tu tvrdnju na francuskom. Nije neophodno čekati sat vremena nakon rođenja deteta kako bi se presekla pupčana vrpca, a takvo čekanje može nositi i rizike, objasnilo je AFP-u nekoliko stručnjaka. Imunitet se takođe ne prenosi na bebu u poslednjim minutima porođaja već tokom čitave trudnoće. Pedijatri, udruženja ginekologa i Svetska zdravstvena organizacija (SZO) ne preporučuju podvezivanje odmah nakon porođaja već odlaganje podvezivanja i sečenja do nekoliko minuta ili dok pupčana vrpca ne prestane da pulsira.

Image

Skrinšoti obmanjujučih postova na Fejsbuku (levo) i na VK-u, napravljeni 21. novembra 2023.

Pretraga imena "Kirill Repjew" ili "Rebjew", navodnog "bivšeg doktora" i autora teksta, nije dala rezultat.

Preporučuje se "odlaganje" podvezivanja - ali ne na sat vremena

U trenutku rođenja, novorođenče je još uvek povezano sa majkom pupčanom vrpcom koja je deo placente. Placenta (posteljica) je organ koji omogućava razmenu između fetusa i majke. Formira se tokom trudnoće i izbacuje se tokom porođaja, objašnjava Svetska zdravstvena organizacija na svom sajtu. Da bi se novorođenče odvojilo od posteljice, pupčana vrpca se obično podvezuje i ubrzo nakon toga seče. Pupčani patrljak otpada nekoliko dana kasnije.

O odlaganju podvezivanja i presecanja pupčane vrpce raspravlja se decenijama, ali do danas nema naučnih dokaza da je čekanje od jednog sata korisno za novorođenčad. Preporučuje se "odloženo podvezivanje" što znači, u zavisnosti od medicinskih izvora, čekanje od 30 sekundi do nekoliko minuta.

Prema smernicama SZO-a objavljenim 2012. nakon pregleda dostupnih dokaza, "kasno podvezivanje pupčane vrpce (izvršeno 1 do 3 minuta nakon rođenja) preporučuje se kod svih porođaja uz istovremeno započinjanje osnovne nege novorođenčeta", dok se rano podvezivanje pupčane vrpce, manje od minuta nakon rođenja, preporučuje samo kada se "novorođenče guši i treba ga odmah prebaciti na reanimaciju" (link arhiviran ovde). Te preporuke su ponovljene u smernicama SZO-a iz 2014. o Odlaganju podvezivanja pupčane vrpce za poboljšanje zdravlja i ishrane majki i odojčadi (arhivirano ovde).

"Odlaganje podvezivanja pupčane vrpce [ne ranije od jednog minuta nakon rođenja prema SZO, prim. ur.] omogućava da se nastavi protok krvi između posteljice i novorođenčeta, što može poboljšati status gvožđa kod novorođenčeta do šest meseci nakon rođenja. To može biti posebno relevantno za bebe koje žive u sredinama sa niskim resursima i smanjenim pristupom hrani bogatoj gvožđem," objašnjava SZO ovde na stranici poslednji put ažuriranoj u avgustu 2023. (arhivirano ovde).

Image

Skrinšot stranice SZO-a napravljen 23. novembra 2023.

"Grupa za izradu smernica smatrala je da su prednosti odloženog podvezivanja posebno važne za prevremeno rođene bebe," takođe navodi SZO u svojim smernicama iz 2014.

Komitet za akušersku praksu Američkog koledža akušera i ginekologa (ACOG) objavio je svoje preporuke na osnovu dostupne naučne literature 2017. i 2023. godine, navodeći da je "odloženo podvezivanje pupčane vrpce povezano sa značajnim neonatalnim prednostima kod nedonoščadi, uključujući poboljšanu prelaznu cirkulaciju, bolje uspostavljanje zapremine crvenih krvnih zrnaca, smanjenu potrebu za transfuzijom krvi i manju incidencu nekrotizirajućeg enterokolitisa i intraventrikularnog krvarenja" (arhivirano ovde).

Organizacija preporučuje "odlaganje podvezivanja pupčane vrpce kod novorođenčadi i nedonoščadi najmanje 30 do 60 sekundi nakon rođenja," ali ističe da "postoji mali porast incidencije žutice koja zahteva fototerapiju kod novorođenčadi za koja je podvezivanje pupčane vrpce odloženo" i da treba pripremiti mere za lečenje neonatalne žutice.

U Srbiji je praksa da se "presecanje pupčane vrpce vrši po prestanku pulzacije krvnih sudova," što traje "minut-dva", ali "niko ne gleda na sat. Medicina nije matematika," rekla je AFP-u Činjenice pedijatrica iz Mladenovca Dr Ljiljana Lukić u telefonskom razgovoru 28. novembra 2023. Pupčana vrpca se preseče nakon što preostala krv nestane.

"Pre pet, šest godina smo odmah sekli pupčanu vrpcu. Danas čekamo oko minut," objasnila je 18. decembra 2020. za AFP Dr. Karolin Lefevr (Caroline Lefebvre), pedijatrica na neonatološkom odeljenju CHR Citadel u Liježu. Ne postoje, dakle, preporuke da se "odmah" preseča pupčana vrpca, suprotno onome što se tvrdi u tekstu na društvenim mrežama.

Dr Lefevr, kao i Dr Lukić, objasnila je da "nema smisla" čekati sat vremena pre podvezivanja pupčane vrpce. "Kada je posteljica povezana sa matericom, beba prima krv preko pupčane vrpce", ali kada se posteljica odvoji od majke, "protok prestaje nakon nekoliko minuta", objasnila je Lefevr.

Da bi krv nastavila da cirkuliše duže od nekoliko minuta, posteljica bi morala da ostane u materici duže, jer placentna tečnost cirkuliše pomoću kontrakcija. Međutim, ovo predstavlja rizik: "Može da se javi problem sa porađanjem posteljice i unutrašnjim krvarenjem," upozorila je Dr Lefevr.

Odvajanje posteljice obično traje između nekoliko minuta i pola sata, objasnio je za AFP 17. decembra 2020. godine Patrik Emon (Patrick Emonts), tadašnji predsednik grupe frankofonih ginekologa akušera Belgije. "Čekati sat vremena je ludilo," objasnio je, "jer postoji rizik da krv poteče nazad u placentu i tako se izgubi sav blagotvoran efekat."

"Odlaganje do sat vremena potencijalno donosi više vrsta rizika, od policitemije do povećane koagubilnosti krvi, tj poremećaja zgrušavanja," rekla je AFP-u u mejlu 23. novembra 2023. Dr Lukić.

Image

Medicinska sestra zbrinjava novorođenu bebu nekoliko trenutaka nakon njenog rođenja u porodilištu bolnice u Parizu 29. juna 2022. ( AFP / Kristof Aršambo)

Preporučeno odlaganje presecanja pupčane vrpce ne šteti imunom sistemu

Suprotno onome što se tvrdi u publikacijama na društvenim mrežama, presecanje pupčane vrpce manje od sat vremena nakon rođenja ne znači da beba "neće imati dovoljno krvi" ili da joj se "uskraćuje deo prirodnog imuniteta".

"Posteljica propušta antitela majke i ta antitela štite novorođenče tri do šest meseci po rođenju kao vid pasivne imunizacije. Posteljica ne produkuje antitela niti učestvuje u razvoju imuniteta deteta, samim tim nema nikakve veze sa formiranjem imuniteta novorođenčadi niti sa početkom i tokom imunizacije," rekla je za AFP Činjenice Dr Lukić.

Patrik Emon je 2020. AFP-u objasnio da se "imunitet ne prenosi sa majke na dete u poslednjim minutima porođaja, već tokom cele trudnoće". "Ono što je istina je da beba na rođenju ima imunitet koji nije sazreo". Ovaj imunitet delimično zavisi od majčinih antitela koja se prenose kroz posteljicu ili kroz majčino mleko. "Dete zatim gradi sopstveni imunitet tokom prvih nedelja nakon rođenja," rekao je on.

U Vodiču za postpartum koji su objavili Kancelarija za rođenje i detinjstvo i Grupa frankofonih ginekologa akušera Belgije (arhivirano ovde) ukazuje se na to da je "odnos između zapremine fetalne krvi i količine krvi koja se nalazi u posteljici 2 prema 1 kod iznešene trudnoće, dok je obrnut u ekstremnim slučajevima kod prevremeno rođenih beba."

Međutim, to ne znači da se trećina naše krvi nalazi izvan našeg tela po rođenju, objasnila je Dr Lefevr: "Krvna masa sadržana u placenti i u fetusu odgovara količini krvi koja je prisutna u intrauteralnom životu. Bebi, međutim, nije potrebna sva ta krv inače bismo svi umrli pri rođenju jer se nikada sva krv iz placente ne prenosi na bebu."

"Novorođenče koje je zdravo i donešeno ima veći broj krvnih ćelija jer intrauterino ne diše na svoja pluća. Nakon rođenja, kada prodiše na svoja pluća, ima višak crvenih krvnih zrnaca koja se raspadaju i izazivaju fiziološku žuticu," rekla je Dr Lukić za AFP. Sa druge strane, previše crvenih krvnih zrnaca "iz pupčane vrpce i posteljice samo bi, potencijalno, produžilo trajanje žutice."

Stoga je netačno tvrditi da "beba neće imati dovoljno krvi" ako se iseče pupčana vrpca neposredno nakon porođaja.

Nema ljudskih sastojaka u kozmetici koja se prodaje u EU ili Srbiji

Konačno, u objavama na društvenim mrežama se implicira da se pupčane vrpce i posteljice sakupljaju u bolnicama i daju "drogerijama" (što možda znači farmaceutskoj industriji), a ne roditeljima, jer se "od njih prave medicinski i kozmetički preparati". Neki proizvodi koji se nude na primer u Južnoj Koreji, Japanu ili Sjedinjenim Državama navodno koriste "ekstrakte ljudske placente", ali AFP nije pronašao skorašnju recenziju naučnih dokaza da takav sastojak ima bilo kakav efekat.

Placenta se u različitim oblicima može jesti u određenim zemljama, ali ne postoje dokazi da je to od koristi za majke, a rizici nisu ispitani, kao što je objašnjeno ovde u pregledu dostupnih studija objavljenom 2015, ovde u drugom pregledu objavljenom 2017. i ovde u odgovoru iz 2021. ginekološkinje Meri Marnah (Mary Marnach) sa američke klinike Mejo (arhivirano ovde, ovde i ovde).

Nijedan od ovih kozmetičkih proizvoda nije legalan niti u EU niti u Srbiji jer je upotreba ljudskih organa i tkiva u kozmetici zabranjena propisima Evropske unije i Srbije i strogo je regulisana u okviru medicinske upotrebe.

Zabranjeno je upotrebljavati "ćelije, tkiva ili proizvode ljudskog porekla" kao sastojke u kozmetici u EU, prema Uredbi o kozmetičkim proizvodima (str. 51 – arhivirano ovde). Isto je zabranjeno u Srbiji (arhivirano ovde) i u Crnoj Gori (arhivirano ovde) u skladu sa standardima EU.

"U našim porodilištima se posteljica spaljuje sa ostalim medicinskim otpadom," rekla je AFP-u Činjenice Dr Lukić.

Matične ćelije, uključujući i one iz pupčanika, mogu se koristiti za lečenje određenih bolesti. U nekim zemljama, na primer u Hrvatskoj i Belgiji (arhivirano ovde i ovde), moguće je "donirati" krv iz pupčanika javnoj banci krvi za kasniju upotrebu. U Srbiji za javnu banku krvi iz pupčane vrpce zadužen je Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije "Dr Vukan Čupić". Prva transplantacija krvi iz pupčanika u zemlji urađena je 2017. godine (link arhiviran ovde). Roditelji takođe mogu odlučiti da čuvaju krv u akreditovanoj privatnoj banci matičnih ćelija. Upotreba krvi iz pupčane vrpce je zakonom regulisana u Crnoj Gori, u Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i u Republici Srpskoj.